दाङ – देउखुरीको अमेलियाकी देवीमाया थापा उमेरले असी वर्षकाे हुनै लाग्नु भयो । तर उहाँको काम गराइ हेर्दा कुनै युवाको भन्दा कम छैन । उहाँले आफैँ पनि बाख्रा पाल्नु भएको छ । अमेलिया र छेउछाउका बस्तीमा बस्ने प्राय सबैले धेरै थोरै बाख्रा पाल्ने उनीहरुको पुर्ख्यौली पेसा जस्तै थियो ।
नजिक चरण र घाँसपातका लागि अभाव छैन । घरका मान्छे व्यस्त पनि हुने र केही कमाइ पनि भइहाल्ने भएकाले यहाँका धेरैले बाख्रा पाल्छन् । तर पछिल्लो ५ वर्षयता उनीहरुले बाख्रा पालनलाई व्यावसायिक रुपमै अघि बढाएका छन् । प्राय सबैका गोठमा दश पन्ध्रदेखि एक सय वटासम्म बाख्रा छन्।
व्यवस्थित ढङ्गले बाख्रा पाल्दा किसानलाई सहयोग पनि भएको छ । अहिले त्यहाँका महिलाहरुको मुख्य आम्दानीको स्रोत नै बाख्रा पालन व्यवसाय भएको छ । ‘बाख्रा पालन व्यवसाय महिलाहरुको जीविकोपार्जनको आधार बनेको छ’, थापाले भन्नुभयो, ‘खसीबोका बेचेरै सामान्यता एक लाखदेखि वर्षमा तीन लाख रुपैयाँसम्म आम्दानी गर्दछन् ।’
अमेलियाका बाख्रा पालक किसानले कर्मठ सामाजिक उद्यमी महिला सहकारी संस्था नै गठन गरेका छन् । त्यही संस्थामार्फत खसीबोका किनबेच हुन्छ । सहकारी संस्थामा १ हजार १ सय ६५ जना सदस्य छन् । कर्मठ जस्तै देउखुरीमा बाख्रा पालक किसानहरुका अरु तीन वटा महिला सहकारी संस्था छन् । जसमा प्रत्येकमा एक हजार बढी सदस्य आबद्ध छन् । सहकारीका अधिकांश सदस्य व्यावसायिक बाख्रा पालनमा लागेका छन् ।
रोजीरोटी जुटाउनका लागि अधिकांश पुरुषहरु बाहिर जाने चलन पनि बाख्रा पालन व्यवसाय राम्रो भएपछि कम हुँदै गएको छ । श्रीमती सहकारीमा आबद्ध भएको सुन्दा शङ्का गर्ने विदेश गएका श्रीमानहरु पनि अहिले श्रीमतीसँगै बाख्रा पालन व्यवसायमा लागेका छन् ।
देउखुरीका स्थानीयलाई समूह बनाएर बाख्रा पालन व्यवसायमा लाग्न उत्प्रेरित गर्ने काम हेफर इन्टरनेशनलको सहयोगमा स्थानीय ग्रामीण महिला र पुनर्स्थापना केन्द्रले गरेको हो । सुरुमा महिलाहरुलाई समूह बनाएर व्यावसायिकताबारे बुझाउने र सानोसानो बचत गर्न समेत सिकायो ।
यस संस्थाले बिउ पूँजीका रुपमा दुई वटा बाख्रा किसानलाई दिने र त्यसबाट बच्चा जन्मिएपछि फेरि दुई वटा अरु किसानलाई ती दुई पाठापाठी दिनुपर्ने व्यवस्था अनुसार अभियान थालियो । उन्नत जातको बाख्रा दिने, आवश्यक प्राविधिक सहयोग गर्ने, खोर सुधारदेखि किसानको उत्पादनलाई तौलेर सहकारीले खरिद गर्ने र सहकारी बाहिरी जिल्लामा वा ग्राहकलाई बेच्ने काम गरिरहेको छ । जसले गर्दा किसानहरु आफूले बजार नपाउने र सस्तोमा बेच्नुपर्ने बाध्यता अब नरहेको बताउँछन् ।
आफ्नो घरखर्चका लागि बाख्रा पाले पनि समूह बनाएपछि मात्रै व्यवस्थित रुपमा अघि पाल्ने काम भएको स्थानीयले बताएका छन् । सुरुसुरुमा गाउँमा समूह बनाउँदा महिलाहरुलाई कहाँ जान्छे किन जान्छे भनेर शङ्का गर्ने पुरुषहरु पनि अहिले बाख्रा पालन व्यवसायमा लागेका छन् ।
‘श्रीमती समूह/ सहकारी जाँदा कहाँ गइस्, किन गइस् भनेर शङ्का गर्नेहरु पनि अहिले विदेशबाट फर्केर श्रीमतीसँगै बाख्रा पालनमा लागेका छन्’, अध्यक्ष थापाले भन्नुभयो, ‘हाम्रो गाउँमा दिदीबहिनीको मात्रै होइन दाजुभाइको पनि आम्दानी बढेको छ ।’
माओवादी पूर्व लडाकु गंगा घर्तीले पनि बाख्रा पालन व्यवसाय गरिरहनु भएको छ । ९ वर्षसम्म युद्धमा हिँडेर फर्की मजदुरी गरिरहेका श्रीमान र घरायसी काममै सीमित गंगाले २ वटा बाख्राबाट व्यवसाय थाल्नुभएको थियो।
‘हामी त्यसबाट निस्किसकेपछि हाम्रो पारिवारिक अवस्था त्यस्तै थियो, मैले घरायसी काम गर्ने र श्रीमानले ज्याला मजदुरी गर्नुहुन्थ्यो, जे जस्तो भए पनि आफ्नै खुट्टामा उभिनुपर्छ भनेर दुई वटा बाख्राबाट व्यवसाय थालेको हुँ’, गंगाले भन्नुभयो, ‘एक वर्षमा तीन चार लाख रुपैयाँको त खसीबोका बेच्छौँ’।
बाख्रा पालन सुरु गर्नुअघि उहाँका श्रीमानले अरुको मजदुरी गर्नुहुन्थ्यो । अहिले उहाँले मजदुरी छोडेर दुवै जनाले बाख्रा पालिरहनु भएको छ । गंगाका खोरमा अहिले अहिले ८० वटा बाख्रा र खसीबोका छन । दुवै जना बाख्रा पालन व्यवसायमा रमाउनु भएको छ ।
उत्पादनसँगै बिचौलियाको चलखेल हुन नदिन बाख्रा पाल्ने किसानहरु मिलेरै सहकारी संस्था खोलेर ती सहकारीमार्फत नै खसीबोका बिक्री गरिरहेका छन् । पहिला पहिला किसानले खसीबोका पाले पनि बिचौलियाका कारण उचित मूल्य पाउँदैनथे । किसानका घरघरमा व्यापारी डुल्थे, आफैँ मूल्य ताेक्थे । यसरी हुने व्यापारमा किसानले कम मूल्य पाउँथे । अहिले किसानहरुले बनाएका सहकारीमार्फत जिउँदो खसीबोकाको तौल गरेर मूल्य निर्धारण गरिन्छ । बाख्रा पालक व्यवसायी वसन्त अधिकारी सहकारीमार्फत कारोबार हुन थालेपछि सजिलो भएको बताउनुहुन्छ ।
‘किसानहरुलाई पनि राम्रो रेट प्राप्त भइरहेको छ, सुविधा पनि भइरहेको छ । किन्ने उपभोक्ताहरुलाई पनि सहकारीमा आएर किन्दा निकै सजिलो भएको छ’, अधिकारीले भन्नुभयो, ‘सहकारीमार्फत व्यवसाय गर्दा हाम्रो आत्मबल पनि बढेको छ ।’
किसानहरुको चाहना अनुसार लमही नगरपालिकाले वडा नम्बर ७, ८ र ९ लाई बाख्रा पकेट क्षेत्र बनाएर किसानहरुलाई आवश्यक सहयोग गर्दै आइरहेको छ । लमही नगरपालिका प्रमुख कुलबहादुर केसीले किसानहरुलाई व्यावसायिक बनाउन आफूहरुले काम गरिरहेको बताउनुभयो ।
‘किसानहरुलाई बाख्रा पालन सम्बन्धी तालिम दिने, आधुनिक गोठ गराउने, डालेघाँस लगाउन सहयोग गर्ने, प्राविधिकको व्यवस्था गर्ने लगायतका काम गरेका छौँ’, नगरप्रमुख केसीले भन्नुभयो, ‘ हामीले सहयोग गर्न थालेपछि देउखुरीका किसानहरु बाख्रा पालन व्यवसायतर्फ उन्मुख भइरहेका छन्।’
देउखुरीमा रहेका चार वटा सहकारी संस्थाबाट चार सय खसीबोका यसपटकको दशैँमा काठमाण्डौ पठाइएका थिए । देउखुरीका चार वटा सहकारी संस्थाले वार्षिक ५ हजार खसीबोका बिक्री गर्दै आएका छन् । यो समाचार उज्यालो अनलाईनमा प्रकाशित छ
प्रतिक्रिया लेख्नुहोस्:-